Çölyak hastalığı (diğer adı ile çölyak,
tropik olmayan sprue, çölyak sprue, gluten sensitif enteropatisi), tahıllarda
bulunan genelde glutenin bulunduğu bazı protein zincirlerine karşı oluşan
kronik bir reaksiyondur. Bu reaksiyon ince bağırsakta villüslerin
destrüksiyonuna sebep olur ve bunun neticesinde malabsorbsiyon ortaya çıkar.
Çölyak hastalığında ailesel katkının
olduğuna dair bir kısım deliller mevcut. Çölyak hastalığı tanısı konan
kişilerin birinci derece akrabalarında % 5-10 oranında çölyak gelişebilir.
Hastalık her iki cinsiyeti de etkileyebilir ve herhangi bir yaşta başlayabilir;
örneğin, kişinin bebekliğinde (tahılları ilk kez alıyor olabilir) ya da daha
sonraki hayatında (öteden beri şahıs tahıllı gıdalar tüketiyor olsa da). Hastalığın
başlaması için 2 elemana gereksinim var gibi gözükmektedir. Birincisi genetik
dispisisyum, ikincisi ise diğer birtakım tetikleyici faktörler. Bu faktörler
çevre (buğday ile çok karşılaşma), durumsal (emoyanel stres durumu) fiziki
(gebelik yada operasyon) ya da patolojik (vinol enfeksiyon) olabilir.
Bir zamanlar bu hastalık çocukluk çağının
doğal seyrinde görülen bir durum olarak düşünülüyordu. Yakın zamandaki deliller
göstermiyor ki son ya da geç çocukluk zamanı boyunca hastalık semptomlarının
kaybolması nadir değil. Ne yazık ki, insan sağlıklı gibi görünse de zarar devam
ediyor ve hayatın ileriki dönemlerinde ince bağırsakta önemli defektlere sebep
olup önemli besin ihtiyacından kişiyi mahrum ediyor.
Ürünler
Yasak tahıllardan oluşan liste; buğday,
çavdar, arpa ve yulaftan oluşuyor. Ancak değişik isimlerle adlandırılan birçok türleri
mevcuttur. Durum ve irmik bazı değişik kullanımlar için üretilen buğday türlerinin
bazılarıdır. Spelt ve Kamut da buğday türlerindendir. (Bunlar için diğer
isimler: spelta, polish wheat, einkorn ve small spelt'tir). Bulgur ise buğdayın
özel işlemlerle üretilmiş halidir. Tretacle, buğday ve çavdardan melezlenerek
üretilen bir tahıldır ve yine çölyak hastaları için yasak listesindedir. Mısır
da bir çeşit tahıldır ve çölyak hastalığı açısından ciddi bir risk değildir.
Çölyak hastaları tarafından tölere edilebiliyor.
Tahıllar içinde pirinç ise diğerleri gibi
sorun yaratmadığı için tercih edilen bir tahıldır. Mısır ve pirinç bir yana,
glutensiz diyette kullanılan daha başka bir çok tahıl mevcuttur. Amarant kara
buğday (kasha), nohut (garbanzos), job stears (hatomugi, junas tears, riper
goin) mercimek, millet, bezelye, quinoa, ragi, sorghum, soya, topioca, teff ve
yabani pirinç gibi tahıllar değirmende öğütülerek un haline getirilip
kullanılabilir. Bunların birçoğu şifalı bitki satan dükkanlarda bulunabilir.
Pirinç unu da yine bakkallarda bulunabilir. Çoğu aşçı glutensiz pişmiş
yemeklerin içeriğini zenginleştirmek için xanthan zamkı, guar zamkı (bazen
laksatif etkisi olduğu düşünülüyor) yada metil selülozu kullanırlar. Buna ek
olarak, yemeklerde glutensiz yağlar oldukça popülerdir. Bunlar; mısır, yer
fıstığı, zeytin, kanola, soya ve ayçiçek yağıdır.
Tedavi
Tam şifa sağlayacak herhangi bir ilaç mevcut
değildir. Tam bir tedavi olmamakla birlikte, normal ve sağlıklı bir yaşam
sürmek için glutensiz bir diyet yeterlidir. Bunun anlamı buğday, çavdar, arpa,
yulaf ve diğer bazı tahıllardan kaçınmaktır. Şayet ihtiyaç hissediliyorsa
ekstra vitaminler alınabilir. Çölyak hastalığını engellemenin tek yolu
glutensiz bir diyet sağlamak ve bu sayede hastanın bağırsak villüslarını
destrakte etmeden ve semptomlarını alevlendirmeyen bir ortam sağlanmalıdır.
Semptomlar
Tüm semptomları ile tipik bir çölyak hastası
yoktur. Hastalar asemptomatikten (latent seyreden); şiddetli gaz, şişkinlik,
ishal yada malabsorbsiyondan dolayı kilo kaybı ile doktorlarına başvuran
şiddetli vakalara kadar sınıflandırılabilir. Bu iki tablo arasındaki hastalık
şu semptomları içerebilir.
- İshal
- Kabızlık
- Steatorrhea (yağın dışkıda görülmesi)
- Karın ağrısı
- Aşırı gaz
- Vitaminsizlikten dolayı olabilecek bir
komplikasyon
- Demir eksikliği anemisi
- Kronik yorgunluk
- Halsizlik
- Kilo kaybı
- Kemik ağrısı
- Kolay kemik kırıkları
- Deride karıncalanma ve uyuşma hissi
- Yanma
- Kaşınma
- Deride renk değişikliği
- Ödem
- Baş ağrısı
- periferik nöropatiler
Çocuklarda ayrıca şu semptomlar da olabilir;
- Solgunluk
- Anksiyete ve duyarlılık
- Konsantrasyon güçlüğü
- Kaslarda atrofi
- Ağrının ve şişkinliğin eşlik ettiği
yada etmediği Pot belly
- Renksiz kötü kokulu hacimli dışkılama
- Sık ve köpüklü ishal
Bunlara ek olarak dermatitis herpetiformis
(sıklıkla dirsek boyun ve kalçalarda şiddetli kızarıklıklarla seyreden bir
hastalık) de çölyak hastalığına eşlik edebilir. Reaksiyon gluten sindiriminden
hemen sonra yada haftalar aylar sonra ortaya çıkabilir. Çölyak hastalığının
şaşırtıcı tarafı ise; hiçbir hasta yoktur ki semptomları ve bu semptomların
çıkış sırası bir diğerine benzesin. Bir şahıs yukarıdaki semptomların birine
yada birkaçına sahip olabilir yada hiçbirine sahip olmayabilir. Obez olan
hastalar bile olabilir.
Buğday alerjisi
Buğday çok farklı proteinler içerir. Bu
proteinlere bazı insanlar alerjik reaksiyon gösterirler. Buğday alerjisi çok
nadir görülen bir olgudur.
0 yorum:
Yorum Gönder